Spreekrecht door nabestaanden vaak onbenut gelaten

Slachtoffers en nabestaanden beschikken sinds 2005 over het wettelijk recht om zich in de rechtszaal uit te spreken over de gevolgen van een strafbaar feit. Toch blijkt uit recente gegevens dat hiervan in de meerderheid van de zaken geen gebruik wordt gemaakt. In 2023 kwam het spreekrecht in aanmerking voor circa 25.000 strafzaken, maar slechts in ruim één op de vijf gevallen werd het daadwerkelijk benut.

Toepassing en uitbreiding van het spreekrecht

Het spreekrecht stelt slachtoffers en nabestaanden in staat om hun ervaringen te delen en eventueel de verdachte rechtstreeks aan te spreken. Waar voorheen enkel gesproken mocht worden over de gevolgen van het delict, is het sinds 2016 toegestaan om ook uitlatingen te doen over de schuldvraag en een passende straf. Sinds de uitbreiding in 2023 mogen ook stief- en pleegfamilie gebruikmaken van het spreekrecht. De aanwezigheid van de verdachte tijdens deze verklaringen is verplicht gesteld.

In 2023 werd in ongeveer 4200 zaken een schriftelijke slachtofferverklaring ingediend. In 1500 zaken werd deze verklaring mondeling voorgedragen door het slachtoffer, een nabestaande of een gemachtigde, zoals een advocaat.

Verklaringen voor het beperkte gebruik

Er zijn uiteenlopende redenen waarom het spreekrecht in veel gevallen onbenut blijft. Voor sommige betrokkenen is het emotioneel te belastend om het woord te voeren in aanwezigheid van de verdachte. Anderen zijn onvoldoende geïnformeerd over hun rechten of voelen zich geremd door de formele setting van de rechtszaal. Daarnaast bevinden slachtoffers of nabestaanden zich tijdens het juridische traject vaak nog in een rouw- of verwerkingsproces, waardoor het moment van spreken als te vroeg of te zwaar wordt ervaren.

Deskundigen benadrukken evenwel het belang van het spreekrecht. Volgens rechters en slachtofferadviseurs draagt het uitspreken van gevoelens bij aan erkenning, verwerking en herstel. Zo spreekt een rechter in hoger beroep over “een helende werking” en geeft hij aan dat slachtoffers zich vaak gesterkt voelen wanneer zij zich door de rechter gehoord weten.

Spanning tussen emotie en recht

Hoewel de maatschappelijke en emotionele waarde van het spreekrecht onomstreden is, leidt het in juridische kringen ook tot discussie. Vanuit de advocatuur wordt erop gewezen dat emotioneel beladen verklaringen het vermoeden van onschuld onder druk kunnen zetten. Rechters geven aan dat zij in staat zijn emotie en beoordeling te scheiden, maar wijzen er tegelijkertijd op dat grenzen bewaakt moeten worden.

In enkele gevallen grijpt de rechtbank in wanneer nabestaanden zich in hun woordkeuze te ver uitlaten. Zo werd in de zaak rond de zogenoemde Almelose kruisboogschutter gevraagd om terughoudendheid, nadat de verdachte werd aangeduid als ‘monster’ en ‘losgeslagen beest’.

 

Vragen over het spreekrecht

Heeft u vragen over het spreekrecht of behoefte aan juridisch advies bij het uitoefenen van uw rechten als slachtoffer of nabestaande? Neem dan gerust contact met ons op. Onze gespecialiceerde advocaten staan voor u klaar en denken graag met u mee. Indien gewenst plannen wij kosteloos een oriënterend gesprek met u in.

Bron: NOS - Spreekrecht weinig gebruikt door nabestaanden: 'Vaker niet dan wel'